Rakibi bloke etmek deyince pek çok oyuncunun aklına sıralı altı kapmak gelir. Dörtlü bloğa çok güvenmezler ve hatta sıkışınca açık vermektense bozmayı tercih ederler. Oysa tek bir kapıdan oluşan rakip pula bitişik tekli blok bile rakibin 1 lerini kısıtlar ve onu diğer taraflarda oynamaya mecbur eder. Örneğin açılışta 6-4 ile iki kapısını aldığınızda rakip 2-1, 4-1, 5-1 zarları ile geri pulunu ayırarak çeşitlendirme yapamaz. Söz konusu olan dörtlü blok ise, bloğun hemen sınırındaki rakip pul; 1-1, 2-1, 3-1, 4-1, 2-2, 2-3, 2-4, 3-3, 3-4, 4-4 zarları ile hiçbir yere kıpırdayamaz. Toplamda 36 atışın 16 sında yani yüzde 44,4 ünde hareket edemez. Aynı şekilde kalan zarların 1, 2, 3, 4 içeren kısımları ile ya bloktan kurtulan pul ilerlemeye devam etmek zorunda kalır ya da tahtanın diğer taraflarında oynanması zorunlu olur. 1, 2, 3, 4 den herhangi birini içermeyen atış sayısı ise sadece dört tanedir.
Benzer şekilde dörtlü blok ile rakip pul arasında boşluk olduğunda bloğun gücü duruma göre daha da artabilir. Sahip olduğunuz bloğun etkilerini ve gücünü iyi okuduğunuzda oyun esnasında rakibe sıkıntı yaratacak hamleleri bulmanız daha kolay olur.
Örnek 51:
Beyaz 108 pip
Siyah 180 pip
Siyah 3-1 oynayacak
XGID=—a-BCBBb—B—-bbbbbbD-:1:1:1:31:0:0:3:0:10
Siyahın içinde bulunduğu durum çok parlak değil ve kelimenin tam anlamıyla can çekişiyor. Bizim için ise asıl olan oyun disiplininden kopmadan yüzde 1 bile şansımız olsa, onu zorlayarak en doğru çözümü bulmaya çalışmak.
Siyah gerçek oyunda sekiz kapısını bozmayı tercih etti. Şimdi pozisyonu dikkatle inceleyelim. Beyaz pul ile dörtlü blok arasında kalan boşluk, bloğun önemini çok daha fazla artırıyor. Başka bir deyişle girişte saydığımız 16 atışa ilave olarak 5-1 ve 6-5 haricindeki tüm beşleri de bloke ediyor. Bu toplamda 23 atış demek. Evet! Yanlış okumadanız, Beyazın oradan kaçabilmesi kalan 13 atıştan birini gerçekleştirmesi lazım. Bu blok, Siyahın oyundaki en önemli değeri. Ve şu soru her pozisyonda aklınızda olmak zorunda: “Benim bu pozisyondaki en önemli değerim, bana bu yarışı kazandıracak dayanak noktam nedir?” Bu durumda tercih 6/2 olmalı.
Pozisyona Beyaz açısından bakınca bir pulun daha o kafese girmesi oldukça tehlikeli görünüyor; ancak emin olun Beyaz, içinde bir(1) olan her zarı düşeş atmaya yeğ tutacak. Düşeş oynamak 24 pip daha ilerlemek yani Siyaha müthiş bir zamanlama hediye etmek anlamına geliyor. Kit Woolsey, rakibin bir kapısında sonuna kadar beklediğinde açık yakalama şansının yüzde 90 olduğunu söylüyor. Elbette sonuna kadar bekleyip katmerli mars olmayı tercih etmek çoğu durumda rasyonel bir seçim değil ama açığı yakaladığınızda işe yarayabilmesi için evinizin sağlamlaştırılmış olması gerekiyor. Ve Beyazın düşeşinden sonra bunu yapmak için Siyahın yeterince fırsatı olacak.
Pozisyondaki zamanlama dışındaki diğer önemli husus ise şayet Beyaz 2-1, 3-1, 4-1 gibi atışlarla açık vermek zorunda kalırsa Siyah çoğu durumda 2 deki açığını kapatamayacak ve ortanoktayı bozmak zorunda kalacağı için dış sahada bıraktığı açıklar Beyazın direkt ateş alanında olacak. Hemen şu soru akla geliyor: “Beyaz kırarak Siyaha zaman kazandırmaz mı? Eğer öyleyse neden kırsın?”
Aslında Beyaz, birkaç tane daha Siyah pulu kırmaktan kaynaklı mars ve katmerli mars yüzdelerindeki müthiş artışlardan kaynaklı avantajlar ile kırarak rakibine zamanlama kazandırmanın yaratacağı dezavantajlar ve kırmadan, belki de kırılarak, rakipten daha geç içeri girmenin sunacağı garantili kazanma arasındaki sınırın tam da ortasında. Başka bir deyişle kazanmanın en sağlam yolu Siyahın evini yıkmaya başlaması ile toplama aşamasına geçmek, en riskli ama en kazançlı yolu ise rakibinin birkaç pulunu daha geri göndererek toplamaya başlamak. Dolayısıyla bir(1) içeren zarlar kazanmanın hem en sağlam hem de en riskli yolunu destekliyor.
Bu pozisyon bize çok önemli bir ders veriyor: Bir kapısında sıkışmış rakibin zamanlamasını bozabiliyorsanız bozun ama bozamıyorsanız da madem risk var, daha fazlasını almaktan kaçınmayın. Netice de bu oyunun içinde katmerli marslar da var.
Örnek 52:
Beyaz 133 pip
Siyah 114 pip
Beyaz 6-4 oynayacak
XGID=-a-BBBCBB—c—-cadcB—-:1:-1:-1:64:0:0:3:0:10
Dörtlü bloğun gücünün farkındayız ve 6 ile bar kapısının alınması tek seçenek. Kalan 4 ile de altı kapısındaki yığını azaltıp 2 ye yatması en doğru seçim. Bir kapısına yatarsa doğrudan kapatmak için sadece 5 leri olacak. Ondan daha önemlisi kapıları yüksek noktalardan düşük noktalara doğru yapmak, olamıyorsa da ona en yakınını tercih etmek blokaj gücünü çok daha fazla artırır. Şu anda Beyazın temel önceliği Siyahı bloke ederek evini kırdırmaya zorlamak ve bunu önce bir kapısını yaparak başaramaz.
Canlı oyunda tercih edilen 13/9 ise rakibe kaçarken kırma fırsatı vererek mars olma oranını yüzde 23 den yüzde 36,5 civarına çıkaran gereksiz bir hamle.
Zaman zaman hatırlatmalar yapıyoruz ve bir kez daha ihtiyaç duyuyoruz: Bu analizler limitsiz oyun formatındadır. Eğer bu pozisyon 11 lik maçta skor 10-10 iken karşınıza çıkmış olsa idi büyük hata dediğimiz 13/9, o kadar büyük bir hata olmazdı. Çünkü biliyoruz ki söz konusu skorun ifade ettiği alan galip oyunlarında mars olmak ya da mars etmek önem taşımaz.
Örnek 53:
Beyaz 142 pip
Siyah 135 pip
Siyah 3-2 oynayacak
XGID=-a–BCC–AA-cC–ccBcb—–:0:0:1:23:0:0:3:0:10
Siyahın yarışta önde ancak açık ara değil. Dolayısıyla kazanmanın yollarından biri yarış ise en sağlam diğer yolu blokaj. Bu durumda iki seçenek var: ya bar kapısını ya da üç kapısını yapacak. İki türlü de dörtlü bir bloğa sahip olacak ancak bu blokların gücü eşit değil. Üç kapısını yaparsa Beyaz her türlü altı ile ve 5-1 ile barajı aşabilir. Toplamda 13 atış. Bar kapısını yaparsa sadece 1-6, 2-6 ve 2-5 ile aşabilir. Bu da toplamda 6 atış yapar. Bu hesap barajın gücünü ölçmek için bir gösterge ancak ondan daha önemlisi söz konusu 6 atışın dışında kalan zarların bir ve iki içermeyen kısımları ile dışarıda oynamak zorunda kalması. Tam sınırdaki dörtlü blok, dörde kadar sayıları bloke ederken rakip pul ile blok arasındaki mesafenin 2 pipe çıkması bloğun gücünü çok daha fazla artırıyor. Rakip, artık 6 ve 5 lerinin çoğunu diğer tarafta oynamak zorunda. Bu da bir süre sonra dip kapılara yığılmanın ve atık pip üretmenin işaretçisi.
Burada üç kapısı yapılınca 10 ve 9 noktasında kalacak açıklar tehlike arz ediyor. Bu yüzden bar kapısından daha değerli olan üç kapısının yapılmamış olması tercih sebebi olabilir mi sorusu akla gelebilir? Elbette bu durumun hiç etkisi olmadığını söyleyemeyiz ancak şu an itibari ile Siyahın rakip bar kapısındaki çapası ve Beyazın henüz iki kapılı ev yapısı bu riski tolere edecek durumda. Dolayısıyla bu birincil bir gerekçe değil.
Örnek 54:
Beyaz 125 pip
Siyah 65 pip
Siyah 1-1 oynayacak
XGID=-EBc-BB-BB—a—-abbbbb–:1:-1:1:11:0:0:3:0:10
Pozisyon Bill Robertie’nin bir tavla klasiği olan Modern Tavla adlı eserinden geliyor. Robertie, rakip çapaya karşı kapıları temizleme başlığı altında sunduğu bu pozisyonu “kapılarınızı geriden başlayarak temizleyin” düsturuna karşı bir istisna olarak gösteriyor. Buna göre ortalarda yer alan kapılar kaç atışta gerideki kapının temizlenmesini kolaylaştırıyor sorusunu sormak lazım? Eğer ortalardaki kapılar az sayıda atış için güvenli konuşlanma imkanı sunuyorsa, o kapıları önce boşaltmak diğer kapılarda sonraki turları rahatlatan yedekler oluşturur.
Nitekim yukarıdaki pozisyonda 9/8(2), 6/5(2) hamlesi her ne kadar biçimsiz gibi görünse de sonraki turlarda Siyahın işini oldukça kolaylaştırıyor. Bu garip görünümlü hamleden sonra Siyahın tek sıkıntı yaşayacağı zarlar 62, 32 ve kısmen 31. Oysa öteki türlü 53, 64, 54, 42, 55, 43 gibi zarların tamamı Siyahın oyundaki pozitif hissesini negatife çevirebilecek durumda.
Demek ki her pozisyonda körü körüne sıralı dört kapı yapmak çok da doğru değil. Üstelik bu pozisyon Siyah için duvar değil yarış oyunu. En az olasılıkta açık verecek hamleler ile bir an önce toplamaya başlaması lazım.
Pozisyondaki diğer can alıcı vurgu ise modern tavlanın güçlü teorisyenlerinden Rick Janowski’den geliyor. Janowski küpü merkeze alarak yaptığı analizde orijinal pozisyonda binde 51 hata veren 9/7(2) hamlesinin minik farkla da olsa öne çıkmasını anlamlı buluyor ve şöyle yorumluyor: Küpün kullanılabilir durumda olması, yarış stratejilerindeki potansiyel küp etkinliğinin değişen seviyelerini içeren belirli pozisyonlarda, optimal pul oyunlarını küpsüz optimal pul oyunundan farklılaştırabilecek potansiyele sahip. Orijinal pozisyonda küp Beyazda, dolayısıyla Siyahın potansiyel küp etkinliği çok güçlü değil. Bu yüzden Siyah için Beyazın Beyazın küp etkinliğini verimli şekilde kısıtlayacak bir fırsat olmadığı sürece ve Beyaz katlama aşamasına yaklaşmadığı sürece optimal pul oyunu, küpsüz optimal pul oyunu ile aynı olmalı.
Nitekim orijinal pozisyon Janowski’ nin tanımına uyuyor. 0,321 ile küpsüz hisse değeri en yüksek olan yığılma hamlesi, doğal olarak küpsüz hisse değeri 0,272 olan blokaj hamlesinin önüne geçiyor.
Küp merkezde iken blokaj hamlesinin küp etkinliğini daha yüksek gören Janowski, rakibin geri pulu önünde son iki kapı kaldığında, ki bir tane açık bırakılmış da olabilir, pozisyonun küpü katlama aşamasına geleceğine vurgu yapıyor. Oysa diğer seçenekte ilk yığın tamamen temizleninceye kadar küpün katlanma olasılığının zayıf olduğunu söylüyor.
Atila Malçok, Sabri Büyüksoy
