Strateji ve taktikleri uygulamakta hüner kazanmak hem pratikle hem de sorgulayan bir akılla ilgilidir. Ne, nasıl, ne zaman gibi uygulama kriterlerini zaman içerisinde bir kural arşivi şeklinde oluşturabiliriz. Mesela trafik kuralları çoğumuzun belleğinde ve sualsiz kabullenişinde bu şekilde nakşedilmiştir. Böylece uygulama esnasında çok hızlı ve pratik olabiliriz. Hatta bir müddet zihin otomatik davranış kalıpları geliştirip bize yardım etmeye başlayabilir. Ancak bu şekilde yığma bilgi ve kurallarla dolu bir zihin ustalık için gerekli olan sıçramayı yapamaz. Bunun hayattaki açılımına örnek olarak tarifi verilmişse helvayı yapabilir ama kendisi yeni bir tatlı keşfedemez diyebiliriz. Örneğin tavlada da kişi kapı almak konusunda maharet geliştirebilir ama bazen de çok fazla kapı yaptığı ve bunların birbiri ile bağlantısını verimli kurmadığı için sıkıntı yaşayabilir. Kapı alma stratejisinin niyesini merak eden bir akıl iki kapının niçin birbiri ile uyumlu ve bağlı olması gibi üst kavramlara sıçrama yapabilir. Örneğin aynı hamlede birden fazla kapı seçeneği mevcut ise bağlantılılık gibi bir üst kavramın ayırdında olarak seçimini ona göre yapacaktır. Böylece bu oyuncu için kapı alma stratejisinde ustalığa daha yakın diyebiliriz. Bu yazıda strateji ve taktiklerin kabuğunu bir derece soyduğumuzda ortaya çıkan resme bakarak hem önceki konumuzda ustalığın yolunu açmış hem de yeni bir çıraklık konusu oluşturmuş olacağız.
Tavlanın esasen bir yarış olduğunu ve altına baktığımızda da ölçülebilir kriterlerin olduğunu biliyoruz. Mesela Paul Lamford böyle bir ölçülebilir kriter olan pip sayısından yola çıkarak orta uzunlukta bir yarışta yüzde kaç kazanma ihtimali olduğunu aşağı yukarı veren bir formül geliştirmiştir. Böylece sadece kabaca ezberlenebilecek bir tablo boyutunda bilgiyi tek bir formüle indirgeyebilmiştir. Bu formül uygulanabilirlik açısından çok elverişli olmamakla birlikte eğer yeterli vakit varsa bazı durumlarda işe yarayabilir. Benzeri şekilde pul toplamanın sonuna doğru pip sayısının giderek yanıltıcı bir kriter olduğunu farkeden Walter Trice da bir çift zar atıldığında elde edilen ortalama 8 pip sayısını kullanarak israf kavramını yarış ile birleştirmiştir. Bütün bunlar yarışta pulları toplamaya doğru nasıl dizmenin daha verimli olduğunu bulmakta kullanılmıştır. Pul ve küp oyunu sırasında kullanılan taktik analizin “niye”sini merak ettiğimizde de benzer bir yapı buluruz. Önce pozisyonun genelde yarışa endeksli olan mevcut değeri baz alınır. Daha sonra bir el dönüşü olarak nitelendirilen dar bir taktik pencerede olabileceklerin hesabı kullanılır. Böylece hem insanın zihinsel yetenekleriyle örtüşme sağlanır hem de akış hissini devam ettiren makul derecede zorluk ile oyun keyifli olmaya devam eder. Bilgisayar programları canlı oyunda daha yeni yeni iki el dönüşü ve ötesine bakabilecek güce kavuşmuştur. Finans dünyasında da karmaşanın içinde bir düzen aramakla birlikte kısa vadede siyasi ve ekonomik hareketlerden taktik anlamda faydalanmak esastır. Mevcut değer ile fırsatlar ve riskler kefeye konur ve buna göre hareket edilir. Böylece acemilikte ezbere yapılanlar yavaş yavaş makul bir çerçeveye oturmaya başlar ve ustalığa doğru yola çıkılmış olur.
Strateji alanına baktığımızda ise “niye”lerin bizi altta yatan temellere doğru götürdüğünü görüp stratejileri uygularken artık bu temel kavramlardan daha iyi yararlanmaya başlarız. Mesela bekleme oyununda ilerlemeye başladığımızda bağlantılı olma temel kavramını fark etmeye başlarız. Eğer toplamaya doğru giderken kapıları sırasıyla kendi hanemize doğru taşıyamamışsak onları taşımanın giderek daha güçleştiğini görür ve buradaki temel kavram olan bağlantılılığı ayırdederiz. Aynı kavramdan baskın (kapama, blitz) oynarken de faydalanabiliriz çünkü taşıma sırasında farkettiğimiz bu kavram aynı zamanda baskının devamını sağlayabilmek açısından da kullanılabilmektedir. Tavla gibi kompleks oyunları ve genelde karmaşık sistemleri anlayabilmek ve idare edebilmek için bu tip soyut temel kavramlar gereklidir. Bunlar karmaşık bütünleri değişik şekillerde ve açılarda keserek içeriden değişik görüntüler elde etmemizi sağlar. Mesela yazılım dünyasında bu yaklaşım problemlerin analizi ve çözümün inşası sırasında sık kullanılmaktadır. Nerdeyse her yazılım ürününün ihtiyacı olan ve çok noktada ürünle temasta olan kullanıcı rolleri, yedekleme, görsel arayüz ve güzenlik gibi hususların her biri yalıtılmış kavramlar olarak sırası geldiğinde muamele görür. “Niye”lerin anlayışı ile artık kombine stratejiler ve birden fazla plana açık olmak imkan dahilindedir.
Ölçülebilir kriterleri çıraklık aşamasında kullanmaya başlamıştık. Ustalık aşamasında ise kriterlerin doğası ile ilgili merakımız bize başka pencereler açacaktır. Neden bazı kriterlerin kullanılageldiği aşikar olmaya başlayınca artık daha derine inerek hangi kriterin hangi durumda kullanılabileceğini ve ölçüm yaparken ne kadar hassas olacağımızı irdeleriz. Sun Tzu ‘nun bahsettiği stratejilerin taktiklerden daha önemli olduğu noktasına geliriz çünkü her stratejinin her durumda uygun olmadığını ve önceki aşamada sanıldığının aksine taktiklerin amacının stratejileri desteklemek olduğunu öğreniriz.
Problem çözerken kullanılan araçların çözüm için gerekli olduğunu biliyoruz. Bundan daha önemli olanınsa daha önce gelen anlayış aşaması olduğunu “niye”leri sorguladıkça ve ustalığa doğru ilerledikçe hissetmeye başlarız. Kent Goulding ‘in dediği şekliyle oyun planı ya da Falafel ‘in değişiyle oyunun ana fikrini kavramaya ancak bu sorgulamalarla yaklaşırız. Zarın ve hayatın rastgeleliği ile her hamlenin ya da her günün planları değiştirebileceğini bilir ve değişimi hayatın bir parçası olarak kabulleniriz. Bundan sonraki yazımda strateji ve taktiklerin altını kazıyınca çıkan kavramların çıraklığından bahsedeceğim. Çıraklıkta bir miktar yetkinlik, ustalığa doğru gelişen bir vizyon ve insani durumumuzu kavrayışın başlamasıyla birlikte ilerleyen yazılarda artık birlik ve uyumun ne olduğunu sezmeye başlayabileceğiz.
Sabri Büyüksoy
